มา ฑยฺหนฺตุ ลุญฺจิตฺวา อากาเส ปติฏฺฐนฺตุ เอเกกจกฺกวาฬญฺจ เอเกกเกสโลมนขทนฺตธาตุปรมฺปรา เนตฺวา เจติยํ กาเรตฺวาน เทวมนุสฺสานํ อตฺถํ กโรตุติ อธิฏฺฐหิฯ ตสฺมา ปรินิพฺพุตกาลโต ยาว สรีรํ น ฑยฺหติ ตาว ฉพฺพณฺณรสฺมิโย โลมธาตุ น ปชหติฯ โทณพฺราหฺมโณปิ ธาตุวิภชนาวสาเน เวฐนฺตเร จ นิวาสนนฺตเร จ ปาทคฺคนฺตเร จ ธาตุนํ วินฏฺฐภาวํ ญตฺวา ปถวิยํ อุตฺตานโกเยวชาโตฯ ตทา สกฺโก เทวราชา ทิสฺวา อยํ เทณาจริโย ธาตุ อตฺถาย อนุปริวตฺเตตฺวา วินาสํ ปาปุเณยฺย อหํ วีณาจริยเวสํ คเหตฺวา ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา โสกํ วิโนเทสฺสามีติ สกฺกรูปํ ชหิตฺวา วีณาจริยเวสํ คเหตฺวา ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต ทิพฺพคีตํ คายิตฺวา วีณํ วาเทนฺโต นานปฺปการํ อุทาเนสิฯ ยํ ธมฺมเมตํ ปุริสสฺส วาทํ ฉินฺทิสฺสามีติ วตฺวา กถาย โสตุนํ โลภํ ปรสฺส อตฺถํ วินาเสตฺวา อติโลเภน ปุริโส ปาปโก โหตีติฯ หํสราชชาตกํ ทีเปตฺวา ยํ ลทฺธํ ตํ สุลทฺธนฺติ อาหฯ ตํ สุตฺวา โทโณ อยํ วีณาจริโย มยฺหํ เถนภาวํ อญฺญาสีติ โสกํ วิโนเทตฺวา อุฏฺฐาย อาวชฺชมาโน ตุมฺพํ ทิสฺวา เยน ภควโต สรีรธาตุโย มิตา โสปิ ธาตุคติโกวฯ อิทํ ถูปํ กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ตุมฺพํ คเหตฺวาน เจติเย ฐเปสิฯ โมริยา องฺคารํ คเหตฺวา องฺคารเจติยํ นาม กาเรสุํฯ

(นคเร กปิลวตฺถุมฺหิ สมฺมาทิฏฺฐิ พหุชฺชโน;

ตตฺถ สารีริกํ ถูปํ อกาสิ รตนามยํฯ

นคเร

อลฺลเก รมฺเม พุทฺธธาตุ ปติฏฺฐิย;

สิลาย มุคฺควณฺณาย ถูปํ สธาตุกํ อกาฯ

ชโน ปาเวยฺยรฏฺฐสฺมิํ ปติฏฺฐิย สารีริกํ;

สิลาย มณิวณฺณาย ปาเวยฺยํ เจติยํ อกาฯ

จีวรํ ปตฺตทณฺฑญฺจ มธุรายํ อปูชยุํ;

นิวาสนํ กุสฆเร ปูชยิํสุ มหาชนาฯ

ปจฺจตฺถรณํ กปิเล อุณฺณโลมญฺจ โกสเล;

ปูเชสุํ ปาฏลิปุตฺเต กรกํ กายพนฺธนํฯ

นิสีทนํ อวนฺติสุ จมฺปายํ’ทกสาฏกํ;

เทวรฏฺเฐ อตฺถรณํ วิเทเห ปริสฺสาวนํฯ

วาสิ-สูจิฆรญฺจาปิ อินฺทปตฺเถ อปูชยุํ;

ปาสาณเก ปทํ เสฏฺฐํ ภณฺฑเสสํ ปรนฺตเกฯ

มหิํสุ มนุชา ธาตุํ อฏฺฐโทณมิตํ ตทา;

ธาตุ วิตฺถาริตา อาสิ โลกนาถสฺส สตฺถุโน)ฯ

เต ปน ราชาโน หิ อตฺตโนลทฺธธาตุํ คเหตฺวา สกสกนครํ คนฺตฺวา เจติยํ การาเปตฺวา มหนฺตํ ปูชาวิธานํ กริํสุฯ จกฺขุมนฺตสฺส ภควโต สรีรธาตุ อฏฺฐโทณมตฺตํ สุวณฺณนาฬิยา เอกสตอฏฺฐวีสตินาฬิกา อโหสิ? สตฺถา ปน อุตฺตราสาฬฺหนกฺขตฺเตน มาตุกุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ วิสาขนกฺขตฺเตน มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิฯ อุตฺตราสาฬฺหนกฺขตฺเตน มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิฯ วิสาขนกฺขตฺเตน พุทฺโธ อโหสิฯ อุตฺตราสาฬฺหนกฺขตฺเตน ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิฯ เตเนว ยมกปาฏิหาริยํ อกาสิฯ อสฺสยุชนกฺขตฺเตน เทโวโรหณํ อกาสิฯ วิสาขนกฺขตฺเตน ปรินิพฺพายิฯ มหากสฺสปตฺเถรา จ อนุรุทฺธตฺเถโร จ ทฺเว มหาเถรา ภควโต สรีรธาตุโย วิสฺสชฺชาเปตฺวา อทํสุฯ

เตสํ

ราชุนํ ภควโต สรีรธาตุํ ลภิตฺวา สตฺตทิวสสตฺตมาสาธิกานิ สตฺตวสฺสานิ มหารหํ ปูชํ กตฺวา คตกาเล มิจฺฉาทิฏฺฐิกมนุสฺสา? สมโณ โคตโม ปรินิพฺพุโตฯ ตสฺส ธาตุ อตฺถาย อมฺหากํ ชีวิตกปฺปนํ นาเสตฺวา ปูชํ กโรตี’ติ สมฺมาสมฺพุทฺเธ ปทุสฺสนฺติฯ สกฺโก อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ญตฺวา มหากสฺสปตฺเถรสฺส อาโรเจสิ;’ภนฺเต มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มนุสฺสา ภควติ ปทุฏฺฐจิตฺเตน อิโต จุตา อวีจินิรยํ อุปฺปชฺชนฺติฯ พหุตรา อนาคเต มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มาตุปิตุฆาตกา ราชาโน ภวิสฺสนฺติฯ อชฺเชว ธาตุโย นิทหิตุํ วฏฺฏตี’ติ เถโร วิจาเรตฺวา อทฺทสฯ

อนนฺตมตฺถํ ธรมานกาเล กตฺวาน สตฺตานมลีนจิตฺโต เสสานมตฺถาย สรีรธาตุํ ฐเปตฺว โส มจฺจุมุขํ อุเปโตฯ (กตฺวา โย โพธิญาณํ วิวิธพลวรํ พุชฺฌิตุํ ปารมีโย วตฺวา สงฺเขยฺยปุณฺเณ อปริมิตภเว อุตฺตริตฺวา สุมุตฺตํฯ อาโรหิตฺวาน สีฆํ อริยสิวปทํ อจฺจุตํ สีติภาวํ ปตฺโต โส ชาติปารํ นิขิลปทหนํ ทุกฺกรํ การยิตฺวาฯ

ธาตฺวนฺตรายํ ทิสฺวาน เถโร กสฺสปสวฺหโย;

นิธานํ สพฺพธาตุนํ กโรหีตฺยาห ภูปติํฯ

สาธูติ โส ปฏิสฺสุตฺวา มาคโธ ตุฏฺฐมานโส;

ธาตุนิธานํ กาเรสิ สพฺพตฺถ วตฺติตาทิยฯ

การาเปตฺวาน โส ราชา กสฺสปสฺส นิเวทยี;

ธาตุโย อาหรี เถโร อิทํ การณมทฺทสฯ

ภุชงฺคา

ปริคณฺหิํสุ รามคามมฺหิ ธาตุโย;

เจติเย ธารยิสฺสนฺติ ลงฺกาทีเป อนาคเตฯ

ตา ธาตุโย ฐเปตฺวาน เถโร กสฺสปสวฺหโย;

รญฺโญ อชาตสตฺตุสฺส อทาสิ ธาตุโย ตทาฯ

เคเห จูปกรณานิ จตุสฏฺฐิสตานิ โส;

อพฺภนฺตเร ฐเปสิ ราชา สพฺพา ตา พุทฺธธาตุโยฯ

กรณฺฑาสีติ สํกิณฺณํ เจติยาสีติลงฺกตํ;

เคเห พหุสมากิณฺณํ ถูปารามปฺปมาณกํฯ

กาเรตฺวา สพฺพกรณํ วาลิกํ โอกิรี ตหิํ;

นานาปุปฺผสหสฺสานิ นานา คนฺธํ สมากิริฯ

อสีติเถรรูปานิ อฏฺฐจกฺกสตานิ จ;

สุทฺโธธนสฺส รูปมฺปิ มายาปชาปตาทินํฯ

สพฺพานิ ตานิ รูปานิ สุวณฺณสฺเสว การยิ;

ปญฺจ ฉตฺตธชสเต อุสฺสาเปสิ มหีปตีฯ

ชาตรูปมเย กุมฺเภ กุมฺเภ จ รตนามเย;

ปญฺจ ปญฺจ สเตเยว ฐปาเปสิ สมนฺตโตฯ

โสวณฺณนิกฺขมเยน จ กปาเล รชตามเย;

ปุเรสิ คนฺธเตลสฺส ชาลาเปตฺวา ปทีปเกฯ

ปญฺจ ปญฺจ สเตเยว ฐปาเปสิ ทิสมฺปติ;

อิเม ตเถว ติฏฺฐนฺต อธิฏฺฐาสิ มหามุนิฯ

วิตฺถาริตา ธมฺมาโสโก ภวิสฺสติ อนาคเต;

อกฺขเร โสณฺณปตฺตมฺหิ ฉินฺทาเปสิ มหามตีฯ

ปกปฺปิตฺวา วิสุกมฺมํ ธาตุคพฺภสมนฺตโต;

วาตเวเคน ยายนฺตํ ยนฺตรูปมการยีฯ

กตฺวา สิลาปริกฺเขปํ ปิทหิตฺวา สิลาหิ ตํ;

ตสฺสูปริ กรี ถูปํ สมํ ปาสาณถูปิยํฯ)

ธาตุนิธานกถา สมตฺตาฯ

อิติ อริยชนปฺปสาทนตฺถาย กเต ธาตุวํเส ตถาคตสฺส ปรินิพฺพุตาธิกาโร นาม ทุติโย ปริจฺเฉโทฯ

3.